Η Αξία του Πετρελαίου και η Τιμή του Μαυρου Χρυσού

Του Ηλία Καραβόλια

Mε αφορμή την αναστάτωση στις διεθνείς τιμές του πετρελαίου από τις γεωπολιτικές εξελίξεις σε Αίγυπτο, Λιβύη θα ήταν καλό να ανατρέξουμε σε μοτίβα ανάλυσης και πρόβλεψης που σχετίζονται με τέτοιου είδους εξωγενείς παράγοντες.
Να κατανοήσουμε κατ αρχήν τον βασικό μηχανισμό ανέλιξης των τιμών πετρελαίου, όπως αυτός συσχετίζεται και αλληλεπιδρά με τα κέρδη των πετρελαικών εταιρειών οι οποίες και είναι οι άμεσα εμπλεκόμενες στις επικίνδυνες ενεργειακές ζώνες της Μεσογείου και της Ερυθράς.
Η μεγάλη αλήθεια είναι- ιστορικά διαπιστωμένη- ότι κάθε κορύφωση στην τιμή του ενεργειακού ‘αγαθού’ που λέγεται πετρέλαιο, συνοδεύεται από εξίσου μεγάλη υποτίμηση του ‘αγαθού’ σταθερότητα. Στον 21ο αιώνα μοιάζει σαν η ανατίμηση (οικονομική και πολιτική) του πετρελαίου να έχει «ξεφύγει από κάθε λογική». Yπάρχει λογική - που μάλιστα απλώνεται και σε άλλα βασικά εμπορεύματα,πέραν του πετρελαίου, αλλά αξίει να ψάξουμε βαθύτερα και να γυρίσουμε λίγο πίσω.
Στο χρηματιστήριο εμπορευμάτων της Nέας Yόρκης (New York Mercantile Exhange, NYMEX) γίνονται αγοραπωλησίες τεράστιων ποσοτήτων διαφόρων βασικών εμπορευμάτων, όπως το βούτυρο, η ζάχαρη, το στάρι ή οι πατάτες, το πετρέλαιο, διαμορφώνοντας τις διεθνείς τιμές. Όλα τα εμπορεύματα των οποίων οι τιμές είναι αντικείμενο διαπραγμάτευσης στο NYMEX είναι βασικά: χρησιμοποιούνται για την παραγωγή άλλων αγαθών. Aπ’ τα τέλη της δεκαετίας του ‘70 στο NYMEX κλείνονται, και άρα είναι αντικείμενο διαπραγμάτευσης, συμβόλαια εμπορίου ακατέργαστου (crude) πετρελαίου, σε προθεσμιακή βάση (συμφωνίες μελλοντικής παράδοσης) .Συνεπώς οι τιμές που κλείνονται (και ανακοινώνονται αυθημερόν) είναι οι τιμές που θα πληρωθούν σε 1 ή 2 μήνες και διαμορφώνονται απ’ τα εξωγενή δεδομένα, όπως π.χ η επανάσταση στην πετρελαιοπαραγωγο Λιβύη για την τιμή του πετρελαίου ή ένας βαρύς χειμώνας ,μια κακή χρονιά,για το ρωσικό στάρι, (μείζονες διαταραχές στην προσφορά δηλαδή) .

Η πιο γνστή ιστορικά περίοδος ξεκίνησε όταν το 1973(πετρελαικό σοκ) όταν τα κράτη μέλη του OΠEK αποφάσισαν διακοπή (εμπάργκο) στις πωλήσεις πετρελαίου προς τα κράτη της Δύσης, σαν απάντηση στην φιλοϊσραηλινή στάση των τελευταίων.
Επίσης, το 1979 εξαιτίας της επανάστασης στο Ιράν, το 1980 όταν το Ιράκ επιτέθηκε στο Ιράν ξεκινώντας έναν 7ετή πόλεμο στην καρδιά των μεσανατολικών κοιτασμάτων πετρλαίου και φυσικά το 1990, όταν το Ιράκ εισέβαλε στο Κουβέιτ και ξεκινησε η επέμαση των ΗΠΑ και των συμμάχων τους( Πόλεμος του Κόλπου)
H μεγάλη αλλαγή όμως σε επίπεδο διαμόρφσης των τιμών, έγινε στα τέλη της δεκαετίας του ‘90. Tότε, τα αμερικανικά συνταξιοδοτικά ταμεία, που είναι και λειτουργούν με «ιδιωτικο-οικονομικά» κριτήρια αποδοσης και διαχειρίζονταν τεράστια ποσά στα αποθεματικά τους, πείστηκαν να ρίξουν μεγάλο μέρος των ρευστών τους διαθεσίμν στην προθεσμιακή αγορά δευτερογενών (παράγωγων) χρηματιστηριακών προϊόντων και φυσικά στην προθεσμιακή αγορά πετρελαίου.
Mεγάλες τράπεζες, μεγάλοι χρηματιστιριακοί οίκοι, κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου( hedge funds) άρχισαν στους ισολογισμούς να εμφανίζουν μεγάλα κέρδη από τη ‘αειροστικού λογισμού ‘ αγοραπωλησία κάποιων μακρινών (και…. ξεχασμένων) βαρελιών πετρελαίου.

Έτσι , αυτοί οι μεγάλοι πάιχτες στην αγορά άρχισαν να δημιουργούνν ……εικονικά, λογιστικά αποθέματα πετρελαίου, σαν να ήταν πετρελαϊκές εταιρείες(!) παρκάροντας απλά κάποια συμβόλαια ή «σύνθετα πετρελαϊκά προϊόντα» στους ισολογισμούς τους ! Eνώ τα τελευταία 5 χρόνια η αύξηση της πραγματικής (υλικής) ζήτησης για πετρέλαιο ήταν του μεγέθους 1,9% κατά μέσο όρο ανά έτος, ο όγκος του εμπορίου πετρελαίου (μέσω των προθεσμιακών πωλήσεών του) αυξήθηκε κατά 300% ! ( στοιχεία ΝΥΜΕΧ 2010)

Tελικά σήμερα, ενώ η παγκόσμια κατανάλωση είναι 86 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα, η ποσότητα για την οποία γίνονται συνλλαγές στο NYMEX είναι 17 πλάσια! H διαφορά δηλαδή ανάμεσα στην πραγματική και στην εικονική / λογιστική ποσότητα, αφορά το ποντάρισμα για τις μελλοντικές τιμές του προιόντος πετρέλαιο
H εικονική υπερτίμηση της υπεραξίας (που ΔEN μπορεί να «πραγματοποιηθεί» με υλικό τρόπο στην καθ’ εαυτό αγορά πετρελαίου) γίνεται μέσα απ’ την εικονική «πραγματοποίηση» της σε μια αγορά «φανταστικών» παραδόσεων /παραλαβών .
Ας είμαστε λοιπόν κάπως ρεαλιστικοί όταν εντάσσουμε ις γεωπολιτικές παραμέτρους στην ανάλυση για την άνοδο της τιμής του πετρελαίου. Γεγονότα όπως : πιθανή κατάληψη των καναλιών στο Σουέζ, μια ρουκέτα απ’ τη λωρίδα της Γάζας, μια συμπλοκή για κατάληψη αγωγών στην Νιγηρία ή στην Ρωσία από Τσετσένους ακόμη και κάποιες επικίνδυνες δηλώσεις του Aχμαντινετζάντ, είναι πλεόν …φυσιολογικές μεταβλητές ! Άλλωστε, όπως έγραψε πρόσφατα και ένα αγγλικό περιοδικό ΄΄…στην Παλαιστίνη γίνεται πόλεμος που επηρεάζει τη Μέση Ανατολή εδώ και 60 χρόνια και οι αντάρτες στη Νιγηρία παλεύουν εναντίον των πετρελαϊκών εταιρειών για δεκαετίες. Απ’ ότι φαίνεται η κίνα θα συνεχίσει για καιρό να χρησιμοποιεί πετρέλαιο και η Ρωσία να έει πρόβλημα με τους αγωγούς και τις στρόφιγγες λόγω Ουκρανίας,Τσετσενίας’’

Λόγω της κατάρρευσης της αγοράς ‘τιτλοποίησης δανείων’ στην αγορά ακινήτων στις ΗΠΑ, όλοι οι μεγάλοι παίκτες των αγορών μετακινούμενοι στην αγορά πρώτων υλών, προσπαθούν να διορθώσουν… ζημιές. Kι αυτή η αγορά δεν αφορά μόνο το πετρέλαιο πλέον, αλλά και τις πρώτες ύλες της βιομηχανίας βασικών ειδών διατροφής. Oι διεθνείς τιμές του σταριού για παράδειγμα, σκαρφαλώνουν σαν τις τιμές του …χρυσού!
Μια κατάρρευση αυτής της λογιστικής υπερ-δομής στις αγορές εμπορευμάτων ,δεν είναι ευκολη και δεν φαίνεται άμεσα να πλήττει την ευημερία των κοινωνιών ούτε και να συνεπάγεται-όπως πολλοί αριστεροί προφητεύουν –το τέλος του καπιταλισμού!
Ο χρηματοπιστωτικός παροξυσμός των τελευταίων 10 - 15 χρόνων, άγγιξε και το πλέον αναγκαίο ενεργειακό αγαθό, το πετρέλαιο. Το πρόβλημα είναι ότι αυτό βρίσκεται πάντα στα χέρια ( μάλλον στα…πόδια ) παρανοικών ηγετών,που πλούτισαν τόσο αυτοί όσο και οι οικογένειες και οι αυλές τους, σε χώρες όπου οι δυτικές κυβερνήσεις έκαναν δυστυχώς- σοβαρά λάθη στους γεωπολιτικούς χειρισμούς τους. Τα γεγονότα σε Αίγυπτο, Λιβύη και ίσως αύριο στην πλούσια σε πετρέλαιο Σ.Αραβία, πάλι θα αντικατοπτριστούν προκαταβολικά στις αγορές προθεσμιακών συμβολαίων πετρελαίου, όχι κατ ανάγκη με μεγάλη άνοδο των τιμών. Μια παρατεταμένη κρίση στις πετρελαιοπαραγωγικές χώρες της Μ.Ανατολής, ίσως να αποτελεί αφορμή για νέες εξορύξεις των μεγάλων παραγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου, σε νέες ζωνες του πλανήτη.
Ήδη , πολλοί οργανισμοί στοχεύουν πλέον σε νέα κοιτάσματα σε ΗΠΑ,Καναδά και Κ.Ασία, ώστε να μειώσουν τηνεξάρτηση τους από τον ασταθή αραβικό γεωπολιτικό παράγοντα . Και στις αγορές, μια ανακοίνωση για ένα νέο πιθανό κοίτασμα μπορεί να αντισταθμίσει τους φόβους από μια εξάπλωση των ταραχών και σε άλλες αραβικές χώρες που παράγουν ή διακινούν τον μάυρο χρυσό…